Định hướng phát triển Liên đoàn Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước miền Trung trong giai đoạn mới chủ động đổi mới, kiến tạo giá trị nguồn nước bền vững

1. Tài nguyên nước - nền tảng sống và động lực phát triển quốc gia

Đất nước ta đang bước vào giai đoạn phát triển mới, mang khát vọng vươn lên trở thành quốc gia thịnh vượng, xanh và bền vững vào giữa thế kỷ XXI. Trong bối cảnh đó, Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng khẳng định rõ: “Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là quốc sách hàng đầu, là động lực then chốt cho phát triển nhanh và bền vững đất nước”.
Trong bức tranh phát triển ấy, tài nguyên nước được nhìn nhận không chỉ là yếu tố tự nhiên thiết yếu mà còn là nguồn lực chiến lược quốc gia. Nước là mạch sống của hệ sinh thái, là điều kiện tiên quyết bảo đảm an ninh năng lượng, an ninh lương thực và an ninh môi trường, đồng thời giữ vai trò trọng yếu trong ổn định đời sống và phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, Việt Nam đang đối diện nhiều thách thức: nguồn nước phân bố không đều giữa các vùng, chất lượng suy giảm, tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn và ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng.

Trước bối cảnh đó, việc ban hành Luật Tài nguyên nước năm 2023 và thành lập Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã mở ra giai đoạn chuyển mình toàn diện trong thể chế và chính sách. Đây là bước ngoặt quan trọng giúp hướng tới mô hình quản lý tổng hợp, thống nhất và bền vững tài nguyên nước, phù hợp với xu thế phát triển của thế giới và yêu cầu hội nhập quốc tế sâu rộng.

Không chỉ là sự thay đổi về pháp lý, đây còn là cơ hội để các đơn vị chuyên môn — đặc biệt là Liên đoàn Quy hoạch và Điều tra Tài nguyên nước Miền Trung — phát huy vai trò tiên phong trong khoa học, công nghệ và quản lý nguồn nước, đóng góp tích cực vào hành trình hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước xanh, thịnh vượng.

2. 50 năm kiến tạo tri thức nước - hành trình đồng hành cùng sự phát triển của ngành

Trải qua hơn nửa thế kỷ xây dựng và trưởng thành, Liên đoàn Quy hoạch và Điều tra Tài nguyên nước Miền Trung (thuộc Trung tâm Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước quốc gia) đã không ngừng lớn mạnh, trở thành đơn vị khoa học - kỹ thuật đầu ngành của khu vực miền Trung - Tây Nguyên trong điều tra, đánh giá, quy hoạch và bảo vệ tài nguyên nước.
Từ những ngày đầu còn khó khăn về nhân lực, thiết bị và phương tiện, Liên đoàn đã vững vàng từng bước, gắn bó cùng sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của khu vực. Hàng trăm công trình nghiên cứu, hàng nghìn điểm điều tra, giếng quan trắc và bản đồ thủy văn - địa chất thủy văn đã được hoàn thành, góp phần tạo dựng cơ sở dữ liệu quý giá phục vụ quy hoạch, cấp nước sinh hoạt, sản xuất nông nghiệp, công nghiệp và bảo vệ môi trường sinh thái.

Không chỉ dừng ở công tác chuyên môn, Liên đoàn còn chủ động mở rộng hợp tác quốc tế, phối hợp với các tổ chức như JICA, WB, ADB, GIZ, UNESCO, IAEA để nâng cao năng lực và tiếp cận phương pháp quản lý tiên tiến theo mô hình quản lý tổng hợp tài nguyên nước (IWRM). Mỗi dự án hợp tác quốc tế không chỉ mang lại tri thức mà còn mở rộng tầm nhìn, giúp Liên đoàn khẳng định uy tín và vị thế trong hệ thống tài nguyên nước Việt Nam.
Từ nền tảng ấy, Liên đoàn xác định sứ mệnh cốt lõi: “Chủ động nghiên cứu - Dẫn dắt công nghệ - Bảo đảm an ninh nguồn nước - Kiến tạo phát triển xanh và bền vững cho khu vực miền Trung - Tây Nguyên và cả nước”.

3. Tầm nhìn chiến lược đến năm 2035: Làm chủ tri thức, dẫn dắt công nghệ, kiến tạo tương lai nguồn nước Việt Nam

Bước sang giai đoạn mới, Liên đoàn đề ra tầm nhìn đến năm 2035: “Làm chủ tri thức - Dẫn dắt công nghệ - Kiến tạo tương lai nguồn nước Việt Nam”.

Từ tầm nhìn đó, Liên đoàn cụ thể hóa thành bốn định hướng chiến lược mang tính đột phá, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn, đẩy mạnh chuyển đổi số và xây dựng mô hình phát triển bền vững.

(1) Hiện đại hóa công tác điều tra, quy hoạch và giám sát tài nguyên nước

Trước tiên, Liên đoàn xác định việc nâng cao năng lực điều tra cơ bản là nhiệm vụ trọng tâm. Các hoạt động điều tra, đánh giá sẽ được mở rộng phạm vi và áp dụng các phương pháp hiện đại, không chỉ dừng ở trữ lượng mà còn hướng tới phân tích chất lượng, dự báo rủi ro và xu thế biến đổi của nguồn nước.

Song song đó, công tác quy hoạch tài nguyên nước theo lưu vực sông và vùng địa lý được đẩy mạnh, gắn kết với quy hoạch đất đai, nông nghiệp, đô thị và phát triển công nghiệp. Việc tích hợp đa ngành này sẽ giúp điều tiết, phân bổ nguồn nước công bằng, hiệu quả và thích ứng với biến đổi khí hậu, phục vụ tốt hơn cho phát triển kinh tế - xã hội.

(2) Đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ và chuyển đổi số

Nếu coi nước là mạch sống, thì dữ liệu nước chính là huyết quản của quản lý hiện đại. Nhận thức rõ điều đó, Liên đoàn xác định chuyển đổi số là chìa khóa để tạo ra bước đột phá trong năng lực quản lý và dự báo.
Các công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), mô hình Bản sao số (Digital Twin), viễn thám, GIS và phân tích dữ liệu lớn (Big Data) sẽ được ứng dụng mạnh mẽ trong quan trắc, dự báo, cảnh báo sớm hạn hán, sụt lún và ô nhiễm nguồn nước. Đặc biệt, Liên đoàn hướng tới xây dựng “Bản đồ động tài nguyên nước miền Trung - Tây Nguyên” - một nền tảng số tích hợp dữ liệu đa nguồn, phục vụ ra quyết định nhanh, chính xác và minh bạch cho các cấp quản lý.
Đây không chỉ là bước tiến về công nghệ, mà còn thể hiện tư duy quản lý mới - quản lý bằng tri thức, bằng dữ liệu và bằng công nghệ số.

(3) Thúc đẩy chuyển đổi xanh và quản lý tổng hợp tài nguyên nước

Trong xu thế phát triển bền vững, Liên đoàn hướng tới mô hình “quản lý tổng hợp tài nguyên nước - phát triển xanh - kinh tế tuần hoàn”. Điều này đòi hỏi không chỉ sử dụng tiết kiệm, hiệu quả nguồn nước mà còn phục hồi, tái tạo và bảo vệ hệ sinh thái nước ngọt.

Các nghiên cứu của Liên đoàn sẽ tập trung vào mô hình lưu vực sinh thái bền vững, giải pháp công trình và phi công trình thích ứng với biến đổi khí hậu, tăng khả năng trữ nước tự nhiên và phục hồi tầng chứa nước. Mỗi nhiệm vụ khoa học không chỉ mang ý nghĩa kỹ thuật mà còn góp phần củng cố an ninh nguồn nước - an ninh sinh thái - an ninh con người.

(4) Phát triển nhân lực chất lượng cao và mở rộng hợp tác quốc tế

Nhân lực là yếu tố quyết định thành công của mọi chiến lược. Liên đoàn đặt mục tiêu xây dựng đội ngũ “nhân lực số - nhân lực xanh”, hội tụ đủ năng lực khoa học, công nghệ, quản lý và sáng tạo. Bên cạnh đó, hợp tác quốc tế tiếp tục được xem là trụ cột để mở rộng không gian phát triển.
Liên đoàn sẽ tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế, viện nghiên cứu, trường đại học trong khu vực và toàn cầu, nhằm chuyển giao công nghệ, tiếp cận các mô hình tiên tiến, đồng thời quảng bá năng lực khoa học Việt Nam ra thế giới. Mỗi mối quan hệ hợp tác không chỉ mang lại nguồn lực mà còn khẳng định vai trò, uy tín của Liên đoàn trong mạng lưới quản lý tài nguyên nước toàn cầu.

4. Đổi mới mô hình tổ chức - hướng tới quản trị tinh gọn, thông minh và hiệu quả

Để hiện thực hóa các mục tiêu chiến lược, Liên đoàn đang tiến hành tái cấu trúc mô hình tổ chức theo hướng hiện đại, chuyên sâu và linh hoạt. Cấu trúc mới gồm bốn khối chức năng chính, tạo thành hệ sinh thái khoa học - công nghệ hoàn chỉnh:

(1) Điều tra - Quy hoạch tài nguyên nước: tập trung nghiên cứu cơ bản, xây dựng bản đồ thủy văn, quy hoạch lưu vực và hệ thống cơ sở dữ liệu.

(2) Quan trắc - Giám sát - Cảnh báo: vận hành mạng lưới quan trắc tự động, phân tích dữ liệu thời gian thực, phát hành bản tin cảnh báo sớm.

(3) Khoa học - Công nghệ - Chuyển đổi số: nghiên cứu, phát triển và ứng dụng công nghệ hiện đại trong phân tích, dự báo, mô hình hóa.

(4) Hợp tác - Dịch vụ - Phát triển nhân lực: triển khai dịch vụ khoa học kỹ thuật, tư vấn chính sách, hợp tác quốc tế và đào tạo chuyên sâu.

Đặc biệt, hệ thống quản trị số nội bộ (eOffice, eProject, ERP) được triển khai đồng bộ, giúp tự động hóa quy trình làm việc, giảm chi phí và nâng cao hiệu quả quản lý. Đây là bước chuyển mình quan trọng để Liên đoàn trở thành “tổ chức khoa học thông minh” – nơi dữ liệu được số hóa, tri thức được chia sẻ và sáng tạo trở thành động lực phát triển.

5. Khát vọng đổi mới và hành trình kiến tạo tương lai nguồn nước Việt Nam

Trong kỷ nguyên mà nước không chỉ là tài nguyên mà còn là tài sản chiến lược, vai trò của Liên đoàn Quy hoạch và Điều tra Tài nguyên nước Miền Trung càng trở nên then chốt. Cơ hội và thách thức đan xen, đòi hỏi Liên đoàn phải chuyển mình mạnh mẽ, chủ động hơn trong tư duy, sáng tạo hơn trong hành động và bền bỉ hơn trong sứ mệnh.

Liên đoàn xác định rõ mục tiêu trọng tâm: Xây dựng Liên đoàn trở thành trung tâm khoa học - công nghệ tài nguyên nước hàng đầu miền Trung - Tây Nguyên; đảm bảo an ninh nguồn nước phục vụ phát triển bền vững kinh tế - xã hội. Đồng thời thúc đẩy chuyển đổi số, chuyển đổi xanh và kinh tế tuần hoàn trong quản lý tài nguyên nước.
Với tầm nhìn dài hạn đến năm 2035 và xa hơn nữa, Liên đoàn không chỉ là đơn vị điều tra, quy hoạch, mà hướng tới trở thành “trung tâm tri thức nước Việt Nam” - nơi hội tụ giữa khoa học, công nghệ, chính sách và con người. Mỗi dữ liệu, mỗi nghiên cứu, mỗi dự án không chỉ là kết quả chuyên môn, mà là đóng góp cụ thể cho mục tiêu lớn hơn: bảo vệ nguồn nước, bảo vệ sự sống, kiến tạo tương lai phát triển bền vững.